BİRLEŞİK FİİL GRUBU NEDİR | DİL VE ANLATIM | 9.SINIF

Birleşik Fiiller (Birleşik Eylemler)

İki ya da daha fazla sözün bir araya gelerek kendi anlamlarından farklı bir anlam verecek ve bir hareketi karşılayacak şekilde kalıplaşmasıyla ortaya çıkan fiillerdir. Yapılışına göre üç grupta incelenebilir:

A. Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller

Bir yardımcı fiille ondan önce gelen isim soylu bir sözcükten oluşur. Yabancı dillerden -özellikle Arapça ve Farsçadan- dilimize geçen ve eklerle fiil anlamı verilemeyen kelimelerde kullanılır. Yardımcı fiil olarak “etmek, olmak, eylemek, kılmak, buyurmak” gibi fiiller kullanılır.

Örnekler:  rahatsız olmak, merak etmek, sabretmek, hissetmek, emir buyurmak, mesud eylemek, namaz kılmak

B. Kurallı (Özel) Birleşik Fiiller

Bunlar belli kurallara göre yapılan ve her birinin özel bir adla karşılandığı fiillerdir. Yardımcı eylemden önce bir fiil unsurunun getirilmesiyle yapılır. Dört grupta incelenir.

1- Yeterlik Birleşik Fiili

Cümleye yapmaya gücü yetme, olasılık, izin gibi anlamlar katan bu birleşik fiildir. Fiil kök veya gövdelerine getirilen -ebilmek kalıbı ile yapılır.  (fiil + a(e) + bilmek)

Bu taşı kaldırabilirim. (gücü yetme)

Yarın sinemaya gidebilirmişiz. (olasılık)

- Bu akşam dışarı çıkabilir miyim? (izin isteme)

- Hayır, çıkamazsın. (İznin verme-vermeme)

Yukarıda kırmızı ile yazılmış olan cümlede görüleceği üzere bu fiilin olumsuzunda yardımcı eylem tamamen ortadan kalkar; ancak baştaki -a, -e sesi korunur. Bunun üzerine olumsuzluk eki getirilir. Yani yeterlik birleşik fiilinin olumsuzu -amamak, -ememek şeklindedir.


Dünkü ödevi yapamadım. (bu cümlede "yapamadım" kelimesi ne kadar tek kelime gibi görünse de aslında bir birleşik fiildir. Çünkü "yapmamak" ile "yapamamak" arasında fark  vardır.)

2- Tezlik Birleşik Fiili

Cümleye, eylemin çabucak, hızlıca, zahmetsizce anlamları katan bu birleşik fiildir.  Fiil kök veya gövdelerine getirilen -ivermek kalıbı ile yapılır. (fiil + ı (i, u, ü) + vermek)şeklinde oluşturulur.

“O kadar soruyu bir saatte çözüverdi.”

“Şu paketleri üçüncü kata çıkarıver.”

cümlelerinde altı çizili fiiller tezlik fiilidir. Bu fiilin olumsuzu, az da olsa kullanılır:

“O kadar bekledim, bana bir mektup bile yazıvermedin.”

Olumsuz bir fiilin tezlik fiili olması durumunda ise, fiil “vazgeçme, bırakma” anlamları verir:

“Adamın üzerine fazla gitmeyin, sonra bir daha gelmeyiverir.”

3- Sürerlik Fiili

Eylemin bir süre daha devam ettiğini anlatan birleşik fiildir. Bazı eylemler kısa bir süre daha devam ederken bazı eylemler daha uzun süre devam etmektedir. Fiil kök veyagövdelerine getirilen -ekalmak, -egelmek, -edurmak kalıpları ile yapılır. 
(Fiil + a(e) + kalmak

                      durmak

                      gelmek)

“Gidenlerin ardından bakakaldı.”

“Siz gidedurun, ben şimdi geliyorum.”

“Bu çocuukta süregelen alışkanlıkların nedenini hâlâ çözemedim..”

cümlelerinde altı çizili fiiller sürerlik fiilleridir. Bu fiillerin olumsuzları kullanılmaz.

4- Yaklaşma Fiili

Eylemin gerçekleşmesine çok az kaldığı, ramak kaldığı anlamlarını veren birleşik fiildir. Fiil kök veya gövdelerine getirilen -eyazmak kalıbı ile yapılır. (fiil + a(e)+ yazmak) Ancak bu birleşik fiil yazı dilinde pek kullanılmaz, ağızlarda kullanımı yaygındır.

“İşe giderken yolda düşeyazdım.”

cümlesinde altı çizili sözcük yaklaşma fiilidir.

C. Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller

Bir isimle bir fiilin anlamca kaynaşıp kalıplaşması ile oluşan bileşik fiillerdir. Bunların büyük çoğunluğunu deyimler oluşturur.

“Toprağın altında onlarca insan can verdi.”

“Bahar yine bahçemize can verdi.”

cümlelerinde altı çizili sözler birer anlamca kaynaşmış bileşik fiildir.

9.SINIF DİL VE ANLATIM BÜTÜN KONULARA AŞAĞIDAKİ LİNKTEN ULAŞABİLİRSİNİZ

9.SINIF DİL VE ANLATIM

Continue Reading